Từ lâu, khai thác đá bừa bãi để sản xuất VLXD đã trở thành vấn nạn bức bối. Chúng gây ra sự lãng phí khủng khiếp đối với nguồn tài nguyên thiên nhiên vốn dĩ không thể tái hồi. Chưa kể công nghệ thấp kém luôn đi đôi với sự tàn phá môi sinh, môi trường, nguy cơ đe dọa tính mạng con người.
“Ăn xổi ở thì” - lãng phí đủ đường
Chỉ trong 6 năm 2005 - 2010 đã có hơn 3,2 tỷ tấn nguyên liệu khai thác và đưa vào sản xuất để sản xuất VLXD. Đương nhiên rằng, theo đó hàng trăm núi đá vôi, đá granit, đá cẩm thạch, đá bazan, đôlômit, fenspat, hơn 10 nghìn héc-ta đất canh tác đã được khai thác không có tái tạo. Trong đó có không ít mỏ khai thác không có thiết kế được duyệt, khai thác không theo đúng quy trình, quy phạm, hoặc khai thác theo lối ăn xổi, dễ làm, khó bỏ, lãng phí lớn tài nguyên.
Theo Quy hoạch tổng thể phát triển VLXD Việt Nam đến năm 2020 cũng như Quy hoạch phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020 và định hướng đến năm 2030 cho thấy: Trong vòng 10 năm tới 2011 - 2020 sẽ phải khai thác một khối lượng rất lớn nguyên liệu: Gần 10 tỷ tấn! Rõ ràng đã đến lúc phải có giải pháp đồng bộ nhằm rộng đường chấn chỉnh, sắp xếp lại tổ chức quản lý sản xuất.
Cụ thể, đổi mới công nghệ, đổi mới thiết bị, nâng cao trình độ kỹ thuật khai thác, chế biến, bảo đảm sản xuất đạt hiệu quả kinh tế kỹ thuật cao. Chỉ có vậy mới mong tiết kiệm được tài nguyên khoáng sản, bảo vệ được môi trường sinh thái, hài hòa 3 lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường, phòng chống biến đổi khí hậu toàn cầu.
Đáng buồn thay, hiện còn tồn tại không biết bao nhiêu mỏ đá khai thác bằng công nghệ cũ, chủ yếu là nổ mìn phá đá chân núi, đá bị om, vỡ vụn, kích cỡ không đều, hiệu quả kinh tế thấp kém. Lý do những chủ mỏ ở đây dùng để biện minh cho cách làm lỗi thời ấy là cuộc chơi công nghệ cao phải là cuộc chơi của giới nhà giàu, thuộc về những “ông lớn” lắm tiền nhiều của, quy mô sản xuất lớn, nhiều ước vọng thôn tính thị trường lâu dài…
Bức thông điệp của những người yêu mỏ
Tuy nhiên, cách nghĩ như vậy không nhận được sự đồng tình của những người đã có thâm niên hơn chục năm trong nghề khai thác đá. Ông Phạm Văn Toản (Giám đốc Xí nghiệp khai thác mỏ - Cty Xi măng VICEM Bút Sơn), cho rằng tuy quy mô sản xuất có thể khác nhau, nhưng dứt khoát không được “ăn xổi” trong nghề khai thác khoáng sản, vì “ăn xổi” không chỉ đồng nghĩa với “ăn ít” mà còn phá hủy hệ thống môi sinh, đó là sự lãng phí tài nguyên ghê gớm - một lối tư duy hết sức bảo thủ, ích kỷ! Thế nên các DN quy mô nhỏ cũng nên đầu tư cho khâu khai thác mỏ một cách thích đáng.
Điều này ông Nguyễn Xuân Hùng - Tổng giám đốc Cty CP Khai thác khoáng sản và Luyện kim - đơn vị hiện đang khai thác mỏ đá trắng cẩm thạch mang tên mỏ Bến Nghè 2 (Lục Yên - Yên Bái) cũng đồng tình. Ông Hùng cho hay, mới chính thức nhập cuộc một năm rưỡi, bỏ ra 30 tỷ đồng, Cty ông đã cơ bản làm xong con đường ôtô dài 3km, đường ống dẫn nước, dẫn điện lên đến đỉnh núi có độ cao 560m. Nhập thiết bị cưa, khoan cắt bằng dây kim cương công nghệ Tây Ban Nha. Ông Hùng bảo đá tại mỏ này được khai thác theo nguyên tắc lấy từ trên xuống chứ không nổ mìn phá đá chân núi. Lợi ích là, đá được khai thác triệt để, không rơi đá từ trên xuống, nói chung rất an toàn. Công nghệ này đã được các nước trên thế giới áp dụng từ lâu.
Đến nay, những vỉa đá lớn trên đỉnh mỏ Bến Nghè 2 đã lộ diện. Hãy hình dung từ trên ngọn cao nhất của đỉnh núi, không cần nổ mìn phá hủy mà dùng dây cưa kim cương khoan cắt, từng lớp đá kích thước lớn cứ dần hiện hữu, cao 8m, dài 15m, tổng diện tích 120m2. Điều này hứa hẹn cho phép Cty của ông Hùng có thể sản xuất những khối đá có giá bán tới 15 - 17 triệu đ/m3 ngay tại chân mỏ. Cả một mỏ đá trữ lượng 200 triệu m3 hứa hẹn một tương lai đáng giá với sự đầu tư công sức tiền của, dù không phải là mức chi phí quá lớn.
Và thử hình dung, nếu ông Hùng không đầu tư công nghệ mới mà dùng mìn phá đá, chắc chắn là ông cũng như những người khác, ngày ngày thu gom về những xe đá vụn để đập, nghiền, sàng tuyển công phu nhưng giá trị kinh tế không cao.
Ông Phạm Văn Toản (mỏ đá Xi măng Bút Sơn) chỉ rõ: Nổ mìn visai phi điện và công nghệ khoan cắt tầng đá cho phép bóc lớp rất gọn gàng, tận thu từng tầng đá phục vụ đủ cho việc sản xuất xi măng của một nhà máy 2 dây chuyền, công suất 3 triệu tấn/năm, đường đi lối lại vận chuyển xênh xang, an toàn. Đá nổ đồng đều kích cỡ nên cũng rất tiết kiệm điện năng của máy nghiền. Giá thành rẻ nên chỉ 5 - 6 năm, Cty đã hết khấu hao cho dây chuyền 1. Khấu hao hết thì cơ hội cạnh tranh sản phẩm của Bút Sơn lại ngày càng tốt hơn. “Bài toán đầu tư tài chính tuy cao nhưng có logic của nó”, ông Toản nhấn mạnh.
Còn ở khai trường mỏ đá của Cty Xi măng Chinfon và Xi măng Nghi Sơn, nhờ áp dụng kỹ thuật cao trong nổ mìn và tổ chức sản xuất hợp lý, mỗi tấn đá vôi khai thác chỉ tiêu hao có 0,1kg thuốc nổ, một con số quá thấp so với các nhà máy xi măng khác hiện nay. Thế nhưng chất lượng đá vẫn ổn định, đồng đều, núi đá không bị om gây nguy cơ rơi đá, dư chấn nổ giảm thiểu, đặc biệt là môi trường sống xung quanh đó không bị ảnh hưởng. Tất cả nếu nói “quy ra thóc” thì đều đáng “đồng tiền bát gạo” với chi phí đầu tư ban đầu.
Nhưng cái sự đáng giá ấy, suy cho cùng phải được khởi nguồn từ một mong muốn làm ăn nghiêm túc, không “ăn xổi ở thì”. Và khi đã bắt tay vào làm, phải chấp nhận thực thi thường xuyên những quy định “kỷ luật sắt” để duy trì hiệu quả khai thác mỏ đá ở mức cao nhất, nhưng mức độ ảnh hưởng đến môi trường lại giảm thiểu tối đa.
Đi trên khai trường Nghi Sơn, những cung đường dài và rộng, chỉ có đất đá là đất đá. Nhưng không hề bụi bặm. Vì xe tưới nước chạy từng giờ. Một chiếc cầu bê tông được làm riêng cho xe mỏ, tách biệt hẳn với đường dân sinh. Một băng tải 12km chở đá từ trạm nghiền về thẳng nhà máy thay cho việc phải chở đường ô tô mà nếu áp dụng sẽ phải đi vòng tới 40km, lại bị chi phối giá thành thường xuyên theo sự biến động giá xăng dầu!
Những nét “chấm phá” này tuy còn sơ lược, nhưng hy vọng chuyển đến các nhà khai thác khoáng sản một thông điệp hết sức rõ ràng: Đừng đợi 50 năm sau khi khai thác mỏ mới hoàn trả môi trường, mà việc ấy cần phải làm hàng ngày nhờ sự hỗ trợ bằng công nghệ khai thác đá hiện đại để có một khai trường hạn chế bụi bặm, hạn chế lãng phí đá tài nguyên. Và quan trọng là để có một nền tảng tốt ngay từ hôm nay, từng giây từng phút để sau này không quá nhọc nhằn “hoàn trả” môi sinh. Làm điều ấy từ hôm nay, nhất định kết quả kinh tế cũng sẽ được đền đáp xứng đáng.
Minh Ngọc